از مطالب قبل به خوبی معلوم میشود که توبه حقیقی، با آن ویژگیهایی که برای آن ذکر شد ، راهی است که انسان از آن طریق ، ضررهایی را که به خودش وارد کرده است جبران می نماید. اگر چنین راهی وجود نداشت ، وقتی انسان به هر دلیل گرفتار گناه می شد، جبران کردن ضررهای آن برایش مقدور نبود و به همین خاطر دستیابی به سعادت براى او میسّر نمى شد و گناهی که مرتکب شده بود ( حتی اگر فقط یک گناه کوچک بود ) برای همیشه او را بدبخت می کرد. به همین خاطر است که خداى مهربان و حکیم ، درب توبه را گشود تا انسان پس از آنکه دچار لغزش شد و به گناه گرفتار شد و به خودش ضرر وارد ساخت و از راه سعادت خارج شد ، از طریق توبه ضررها را جبران کند و دوباره به مسیر سعادت برگردد.
خداوند متعال در قرآن کریم در این مورد می فرماید: « هر کس کار بدى کند یا به خودش ستم کند، سپس از خداوند آمرزش بطلبد، خداوند را آمرزنده و مهربان خواهد یافت ». جالب این است که خداوند رئوف علاقه فوق العاده زیادی به توبه کردن بندگانش دارد و در قرآن کریم رسماً اعلام فرموده است که من توبه کنندگان را دوست می دارم . همچنین خداوند مهربان در یک حدیث قدسی فرموده است: لو علم المدبرون کیف اشتیاقی بهم ، لماتوا شوقاً. یعنی: اگر آنانکه به من پشت کرده اند و از من دور شده اند ، میدانستند که چقدر من مشتاق برگشتن آنها هستم ، هر آینه از شدّت اشتیاق می مردند. خداوند متعال در جای دیگری باز فرموده است: « ناله گناهگاران (صدای فرد توبه کار در هنگام توبه از گناهش) در نزد من از صدای تسبیح تسبیح کنندگان محبوب تر است ». خداوند کریم از این مرحله نیز فراتر رفته ، در قرآن کریم وعده داده است در صورتی که بندگانی که گرفتار گناه شده اند، توبه نمایند ، گناهان آنها را به کارهای نیک تبدیل خواهد نمود.
از نظر علمی نیز، به طوریکه از قرآن کریم فهمیده می شود، توبه ای که فرد گناهکار به سوی خدا انجام می دهد ، بین دو توبه که خداوند متعال به سوی بنده انجام میدهد قرار گرفته است. به عبارت دیگر ، بازگشت گناهکار به سوی خدا ، بین « دو بازگشت » خدا به سوی بنده گناهکارش قرار دارد.
بازگشت اوّل خدا: توبه کردن بنده گناهکار ، یک کار نیک است. و هر کار نیکی نیازمند به نیرو ( و توفیق الهی ) است. لذا تا خداوند نظر لطفش را به سوی بنده ای که با ارتکاب گناه ، از درگاه خداوند فاصله گرفته است، برنگرداند و به او عنایت ننماید، بنده گناهکار موفّق به انجام توبه نمی شود. قرآن کریم در این باره می فرماید: « ثم تاب علیهم لیتوبوا ». یعنی: خداوند به سوی آنها بازگشت ( نظر لطف و رحمت خود را به سوی آنها برگرداند ) تا آنها توبه کنند و به سوی خداوند برگردند.
بازگشت دوّم خدا: پس از اینکه فرد گناهکار، بر اثر عنایت الهی، این موفقیّت را یافت که توبه نماید و به سوى خدا برگشت کند، حال خداى تعالى یکبار دیگر نظر رحمت و لطف و عفو و مغفرتش را بسوی او بر میگرداند و با آن نظر لطف، توبه او را مورد قبول خود قرار داده ، ضررهای ناشی از گناه را از او رفع می فرماید.
از اینجا به راحتی مشخّص می شود که توبه ، شعبه ای از فضل عظیم الهى و دری از رحمت واسعه خداوند است که به روى بندگان خود باز فرموده است. امام زین العابدین (ع) در مناجات تائبین می فرماید:« دری به سوى عفوت گشوده اى و نام آن را را توبه نهاده اى ، و فرموده اى به سوى خدا باز گردید و توبه کنید، توبه ای خالص ؛ حال که این در رحمت باز است کسانى که از آن غافل شوند، چه عذری خواهند داشت »؟
